Trudności z wypróżnianiem, a więc dolegliwości takie jak: twardy stolec, rzadka częstotliwość wypróżniania, bóle brzucha i wzdęcia – to wszystko objawy przewlekłego zaparcia. Na tę dolegliwość cierpi nawet co trzecia dorosła osoba. Powodów zaparć może być wiele – w niniejszym artykule dowiesz się, co powoduje zaparcia i jak im przeciwdziałać.
Jak wyglądają zaparcia? Objawy
Co może wskazywać na zaparcia? Powszechnie wiadomo, że zaparcie to utrudnione wypróżnianie o małej częstotliwości (np. raz na kilka dni). Medycznie o zaparciu mówi się, gdy pojawiają się następujące dolegliwości:
- trudności z wypróżnieniem przez suchy, zbity stolec,
- bolesność przy wypróżnianiu,
- wypróżnienia rzadziej niż 2-3 razy w tygodniu,
- dyskomfort, wzdęcia, gazy, ból brzucha,
- Dodatkowo, co najmniej 25% defekacji przebiegające z co najmniej jednym z objawów: uczucie niepełnego opróżnienia, ból podczas defekacji, konieczność ręcznego wspierania defekacji.
Jednak należy pamiętać, że wspomniane objawy zaparcia mogą wskazywać także na inne choroby. Zawsze warto więc skonsultować się ze swoim lekarzem rodzinnym lub gastrologiem w celu postawienia właściwej, jednoznacznej diagnozy. Rozpoznanie zaparcia nie musi przebiegać ze skomplikowanymi badaniami i zwykle diagnozę można postawić jedynie na podstawie wywiadu, ewentualnie badania fizykalnego.
Skąd się biorą zaparcia?
Jak dochodzi do zaparcia? Oczywiście, mechanizm zaparć może wyglądać nieco inaczej, w zależności od ich przyczyn (o których za chwilę). Natomiast najważniejsze elementy procesu powstawania zaparcia stolca są podobne w każdym przypadku:
- Podczas formowania stolca w jelicie dochodzi do usuwania z niego wody, wskutek czego masy kałowe stają się suche, twarde i zbite,
- Przesuwający się w jelicie stolec o tak zbitej konsystencji wymaga sporego nakładu sił ze strony mięśni gładkich jelit – zwykle nie dają one sobie rady z tym, by sprawnie przesuwać masy kałowe, przez co pozostają one zbyt długo w jelicie, zalegają,
- Zalegające masy kałowe „oddają” wodę do organizmu, przez co stolec staje się jeszcze twardszy i trudniejszy do wydalenia,
- Zatrzymaniu stolca w jelicie sprzyja nieodpowiednia dieta, niskie nawodnienie i brak ruchu.
Dlaczego dochodzi do zaparcia stolca?
Przyczyny zaparć można podzielić na wtórne i pierwotne. Wtórne zdarzają się stosunkowo rzadko, odpowiadają za nie czynniki farmakologiczne, środowiskowe, biologiczne, anatomiczne. Wyróżniamy takie przyczyny zaparć wtórnych, jak:
- nowotwory, guzy w obrębie jamy brzusznej, uchyłki, stany zapalne jelit,
- choroby metaboliczne, np. cukrzyca, nadczynność i niedoczynność tarczycy,
- choroby neurologiczne, np. uraz rdzenia kręgowego, zapalenia mięśni,
- stosowanie leków, w tym leków hipotensyjnych (na obniżenie ciśnienia tętniczego krwi), przeciwdepresyjnych, przeciwpsychotycznych, przeciwdrgawkowych, cholinolitycznych (np. w przebiegu astmy, choroby Parkinsona), przeciwbólowych czy preparatów żelaza lub wapnia.
Zaparcia pierwotne, inaczej czynnościowe są najczęściej występującym typem zaparć. Ich przyczyny leżą głównie w nieprawidłowościach funkcjonowania jelit – jelita cienkiego, grubego, a także dna miednicy, zwieracza odbytu. Zazwyczaj problemy z wypróżnieniem są wówczas spowodowane nieprawidłowym procesem defekacji, zaburzeniami w funkcjonowaniu mięśni, czasami także czynnikami psychologicznymi (Daniluk J.: Przewlekłe zaparcia — niedoceniany problem kliniczny)1.
Podstawowe przyczyny zaparć to:
- Podeszły wiek oraz płeć żeńska. Starsi ludzie są mniej aktywni, przez co ich metabolizm jest wolniejszy, a ponadto więcej czasu spędzają w pozycji siedzącej lub leżącej – mają mało ruchu, co nie sprzyja pracy jelit. Starsze osoby mają zwykle również uboższą dietę, mniej piją (nie czują pragnienia) – wszystko to sprowadza się do zwiększenia ryzyka wystąpienia zaparcia u starszych ludzi. Z kolei płeć żeńska, niezależnie od wieku, a przede wszystkim z uwagi na budowę ciała, jest bardziej narażona na zaparcia niż mężczyźni.
- Niskie spożycie błonnika, czyli niestrawialnych części pochodzących z pokarmów roślinnych. Pokarmy o wysokiej zawartości błonnika sprzyjają pracy jelit – przyczyniają się do zwiększenia masy stolca i pobudzają mięśnie do pracy. Poza tym to właśnie błonnik jest jednym z elementów pożywienia dobroczynnych bakterii bytujących w jelicie człowieka.
- Zbyt małe spożycie płynów. Woda jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania całemu organizmowi, ale również formowanie mas kałowych wymaga odpowiedniej podaży płynów. Woda zapobiega twardnieniu stolca, ponadto błonnik w diecie wiąże wodę w jelicie, zatem może się zdarzyć, że przy zbyt niskiej podaży wody, a dużej podaży błonnika – również dojdzie do zaparcia.
- Ciążę i połóg. Dziecko w łonie matki, a dokładniej łożysko rozwijające się w jamie brzusznej, może wywierać ucisk na jelita i przez to utrudniać przesuwanie się mas kałowych w jelicie. Także zmiany hormonalne u ciężarnej kobiety mogą prowadzić do utrudnienia pracy układu pokarmowego i przyczyniać się do rozwoju zaparć.