Stres i różnorodne problemy natury psychologicznej często współtowarzyszą chorobom układu pokarmowego. Czynniki emocjonalne mogą też nasilać odczuwane dolegliwości i tak właśnie bywa w przypadku zespołu jelita drażliwego.
Zespół jelita drażliwego (IBS) to przewlekła choroba jelit, mająca przemożny wpływ na komfort życia chorego. Wynikające z niej zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego objawiają się przede wszystkim bólem brzucha oraz nieprawidłowym rytmem wypróżnień (występowaniem biegunek lub zaparć). Chorzy mają też skłonności do wzdęć i nadprodukcji gazów jelitowych. Przyczyn rozwoju tej przypadłości wciąż do końca nie poznano, choć istnieją czynniki, które uważa się za sprzyjające jej pojawianiu się.
Nierozwikłane przyczyny IBS
Według szacunków na zespół jelita drażliwego może chorować od 10 do 20% populacji. Częściej diagnozuje się go u kobiet niż u mężczyzn. Może ujawnić się u osób w różnym wieku, chociaż najczęściej pierwsze symptomy pojawiają się między 30. a 40. rokiem życia1. Do czynników, które uważane są za sprzyjające wystąpieniu choroby, zalicza się czynniki genetyczne, przebyte infekcje przewodu pokarmowego, czynniki środowiskowe oraz psychosocjalne.
Rola czynników emocjonalnych w etiopatogenezie zespołu jelita drażliwego jest wciąż kwestią dyskutowaną przez specjalistów. Wskazuje się często na fakt, że duża część objawów somatycznych współwystępujących z zaburzeniami depresyjno-lękowymi dotyczy przewodu pokarmowego. Układ pokarmowy jest jednym z najbardziej wrażliwych systemów naszego organizmu – podatnych także na wszelkiego rodzaju czynniki stresowe. Jeśli bodziec stresowy działa zbyt długo (przewlekle) lub jest zbyt obciążający dla organizmu, może dojść do rozwoju chorób przewodu pokarmowego. Stres może więc prowadzić do zaburzeń somatycznych obejmujących m.in. przewód pokarmowy2.
Jednocześnie wielu badaczy podkreśla, że czynniki emocjonalne, takie jak stres, nie wydają się być pierwotną przyczyną pojawienia się zespołu jelita drażliwego, natomiast w bardzo dużym stopniu wpływają na przebieg istniejącej już choroby, jej nasilenie i częstotliwość występujących przy niej objawów. Zaobserwowano, iż nawrót choroby lub nasilenie występujących już symptomów łączy się w czasie z bardzo stresującym przeżyciem, takim jak śmierć bliskiej osoby czy utrata pracy3. Podobną rolę może odegrać długotrwałe narażanie organizmu na sytuacje stresowe. Obciążenia psychiczne na zasadzie konwersji są zamieniane u pacjentów z IBS na objawy somatyczne.
IBS – choroba utrudniająca codzienne życie
Brak możliwości jednoznacznego rozpoznania przyczyny choroby oraz niemożność jej wyleczenia (leczy się ją jedynie objawowo, zapobiegając nawrotom, m.in. przez stosowanie odpowiedniej diety) sprawiają, że choroba ta należy do schorzeń utrudniających codzienne życie, a zarazem przyczyniających się do pogłębienia problemów psychicznych, m.in. zaburzeń lękowych. Jej nieprzewidywalność sprawia, że chorzy odczuwają dyskomfort i miewają problemy w życiu zawodowym i towarzyskim. Wydaje się, że w tym wypadku terapia samych pacjentów powinna iść w parze z ogólną edukacją społeczną na temat zespołu jelita drażliwego.
Stres a objawy IBS
Pacjenci z zaburzeniami czynnościowymi przewodu pokarmowego, takimi jak IBS, silniej odczuwają skutki stresu i mają jednocześnie mniej efektywne strategie radzenia sobie z sytuacjami stresującymi i ich konsekwencjami 2. Nieprawidłowa reakcja na taką sytuację skutkuje w ich przypadku silnymi skurczami jelit, bólem brzucha i zwiększeniem wrażliwości na fizjologiczne sygnały płynące z narządów organizmu4.
Warto tu nadmienić, w jaki sposób stres generalnie wpływa na pracę przewodu pokarmowego. Obserwuje się zwiększone wydzielanie soku żołądkowego, a jednocześnie żołądek opróżnia się z opóźnieniem. Motoryka ulega wydłużeniu zarówno w jelicie cienkim, jak i w okrężnicy. Błona śluzowa jelit jest w tym czasie łatwo przepuszczalna. Pobudzeniu ulegają włókna bólowe jelita, przez co odczuwamy bóle brzucha, nieprzyjemne skurcze. Także adrenalina, produkowana w dużej ilości w sytuacjach stresowych, wpływa negatywnie na błonę śluzową przewodu pokarmowego.
Chorzy z rozpoznanym zespołem jelita drażliwego są mocno przekonani o wpływie sytuacji stresujących na ich codzienne funkcjonowanie. Lęk i zaburzenia o charakterze depresyjnym, dość często towarzyszące IBS, nasilają objawy choroby, co z kolei przekłada się na jeszcze większe pogorszenie się samopoczucia, stresu i lęku chorego. Wyjściem z tego może okazać się psychoterapia połączona z leczeniem objawowym (przeciwzaparciowym lub przeciwbiegunkowym połączonym z przyjmowaniem środków przeciw wzdęciom i rozkurczających, takich jak np. Buscopan) i dietetycznym IBS. U wielu pacjentów zaobserwowano korzystny wpływ takich form psychoterapii jak terapia behawioralna, relaksacyjna oraz systemowa. W trudnych przypadkach zastosowanie znajdują leki przeciwdepresyjne4.
Piśmiennictwo:
1. Kopczyńska M., Małecka-Panas E., „Zespół jelita drażliwego”, Esculap.com, https://esculap.com/publication/151873/zesp-jelita-draliwego, data dostępu: 5.08. g. 12:00.
2. Denys K., Orzechowska A., Gałecki P., „Kiedy podejrzewać podłoże psychiczne w zaburzeniach układu pokarmowego?”, Medycyna po Dyplomie, https://www.researchgate.net/publication/283343970_Kiedy_podejrzewac_podloze_psychiczne_w_zaburzeniach_ukladu_pokarmowego, data dostępu: 5.08. g. 12:00.
3. Borys B., Sulkowska A., Guzek M., „Dlaczego pacjenci z zespołem jelita nadwrażliwego są „trudni”? Praktyczne aspekty rozważań psychologicznych”, Viamedica, https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/viewFile/17991/14192, data dostępu: 5.08. g. 12:00.
4. Mokrowiecka A., „Czy zespół jelita drażliwego ma związek ze stresującymi sytuacjami?”, Medycyna Praktyczna, https://gastrologia.mp.pl/lista/97059,czy-zespol-jelita-drazliwego-ma-zwiazek-ze-stresujacymi-sytuacjami, data dostępu: 5.08. g. 12:00.