Osoby cierpiące na zaparciową postać zespołu jelita drażliwego skarżą się na bóle brzucha, którym towarzyszą zaparcia. W czasie nawrotu choroby przerwa między kolejnymi wypróżnieniami wynosi u nich średnio 3 dni. Jak można leczyć objawy tej formy IBS?
Chorzy na zaparciową postać IBS najczęściej wydalają stolce suche, twarde, odwodnione, nierzadko podobne do orzechów i trudne do wydalenia, albo też mające formę wydłużonych, pojedynczych grudek1. U niektórych pacjentów zdarzają się także tzw. zaparcia spastyczne, którym towarzyszą wzdęcia, skurcze jelit i grudkowate stolce. Dobierając dietę mającą na celu łagodzenie objawów IBS i zapobieganie kolejnym nawrotom tego schorzenia należy pamiętać, że przy zaparciach spastycznych wymagania dietetyczne są inne.
Dieta przy zaparciowej formie IBS
Jeśli lekarz po zleceniu odpowiednich badań i wykluczeniu organicznej choroby jelit zdiagnozuje zaparciową postać IBS, podstawową formą zaproponowanego leczenia powinna być dieta bogata w błonnik, a uboga w produkty zapierające. Zalecana podaż błonnika pokarmowego przy zaparciach wynosi ok. 25 g na dobę. Bardzo ważne jest także odpowiednie nawodnienie organizmu, ponieważ w przypadku niedostatecznej podaży płynów do organizmu jelito grube resorbuje wodę z mas kałowych. Tworzy się wtedy odwodniony, trudny do wydalenia stolec2.
Błonnik pokarmowy wzmaga perystaltykę jelit, poprawia konsystencję kału i reguluje częstotliwość jego wydalania. Wspomaga on także rozwój właściwej flory bakteryjnej w jelicie grubym. Należy pamiętać, że dietę wysokobłonnikową najlepiej wprowadzać stopniowo, a nie w sposób gwałtowny. Dobór konkretnych produktów spożywczych zależy także od postaci zaparcia.
W przypadku stwierdzenia zaparć spastycznych trzeba eliminować z diety produkty zawierające błonnik nierozpuszczalny, czyli np. pieczywo razowe, gruboziarniste kasze, surowe warzywa i owoce. Produkty te są natomiast polecane przy innych postaciach zaparcia.
W większości przypadków zaleca się spożywanie pieczywa razowego i pełnoziarnistego, kasz, makaronu razowego, dzikiego ryżu, otrąb, musli, większości owoców (oprócz bananów), a przede wszystkim owoców suszonych, takich jak śliwki, morele, rodzynki, figi. Można też wprowadzać do jadłospisu warzywa, zwłaszcza zawierające duże ilości błonnika, takie jak np. buraki.
Przy skłonnościach do wzdęć i skurczowych bólów jelit odradza się warzywa wzdymające, czyli kapustne, strączkowe oraz czosnek i cebulę. Powinno się unikać potraw smażonych, zup na wywarach kostnych i zabielanych śmietaną, tłustych serów, tłustych mięs, podrobów, tłuszczów zwierzęcych. Szczególnie zalecana jest natomiast oliwa z oliwek, ułatwiająca przesuwanie się mas kałowych w jelitach. Nie wolno jeść czekolady, kremów, zaś preferowanymi słodkimi przekąskami są batony musli, jogurt z musli, suszone owoce.
Ponadto należy wzbogacić dietę o rozpuszczalne frakcje błonnik pokarmowego, obecne w nasionach babki jajowatej i babki płesznika. Ta forma błonnika jest bezpieczna dla chorych z różnymi typami zaparć1.
Jelito drażliwe – farmakologiczne leczenie zaparć
Przy braku zadowalających efektów leczenia dietetycznego zaleca się stosowanie środków przeczyszczających, przede wszystkim tych z grupy osmotycznie czynnych. Do wyboru mamy tu makrogole (PEG, glikol polietylenowy), sorbitol, laktulozę. Do preferowanych preparatów, zwłaszcza w przypadku chorych na IBS, u których zaparciom towarzyszą dolegliwości bólowe i nierzadko wzdęcia, są makrogole. Glikol polietylenowy jest bezpieczny i dobrze tolerowany, bardzo rzadko wywołuje wzdęcia, nie wchodzi w interakcje z florą jelitową1. Aktywność osmotyczna makrogoli wywołuje napływ wody do jelita, a w efekcie rozluźnienie mas kałowych. Makrogole mogą być stosowane przewlekle3.
Zastosowanie w leczeniu zaparć znajdują także środki miejscowe, takie jak czopki glicerynowe, które wzmagają perystaltykę jelit. Zaleca się stosowanie ich rano, ok. pół godziny po śniadaniu.
Pobudzenie perystaltyki i przyspieszenie pasażu jelitowego to także efekty działania antagonistów receptora 5-HT4. Leki z tej grupy (należy do niej np. prukalopryd) stosuje się przy zaparciach i wzdęciach. Innym lekiem prokinetycznym jest np. itopryd – antagonista receptora dopaminowego D2, który wzmaga perystaltykę jelit, a także wpływa na akomodację żołądka. Z tego względu znajduje on szczególne zastosowanie u tych pacjentów, u których IBS współistnieje z dyspepsją czynnościową1.
Do preparatów zalecanych chorym na zaparciową postać IBS należą także probiotyki oraz środki łagodzące objawy inne niż zaburzenia oddawania stolca. Zastosowanie znajdują tu m.in. leki przeciwwzdęciowe i rozkurczowe, takie jak Buscopan, które łagodzą bóle brzucha przy różnych formach zaparć.
Piśmiennictwo:
1. Kopczyńska M., Małecka-Panas E., „Zespół jelita drażliwego”, Esculap.com, https://www.esculap.com/publication/151873/zesp-jelita-draliwego, data dostępu: 22.08.2018.
2. Kożuch M., Dzieniszewski J., „Zaparcie – istotny problem w codziennej praktyce lekarskiej”, Esculap.com, https://www.esculap.com/publication/127235/zaparcie-istotny-problem-w-codziennej-praktyce-lekarskiej, data dostępu: 23.08.2018.
3. „Makrogole”, Medycyna Praktyczna: baza leków, https://bazalekow.mp.pl/leki/subst.html?id=982, data dostępu: 23.08.2018.