Zespół jelita drażliwego – jaka dieta?
Opracowanie właściwej diety dla chorego na IBS i jego lekarza wymaga dłuższej samoobserwacji, a następnie samodyscypliny pacjenta. Lista produktów nasilających objawy choroby jest w dużej mierze kwestią indywidualną i to, co szkodzi jednemu choremu, będzie bez problemu przyjmowane przez układ pokarmowy innego. Jednak zostały już opracowane zalecenia dotyczące sposobu żywienia, które szczególnie poleca się chorym na IBS. Na czym polegają?
Zespół jelita drażliwego – ogólne zalecenia dietetyczne
Zmiana diety chorego na IBS to najważniejszy krok w leczeniu objawów choroby. Niektóre pokarmy wywołują bądź nasilają jego dolegliwości. Jakie pokarmy należy więc spożywać, a czego trzeba unikać – to zależy od postaci choroby (często inna dieta znajduje zastosowanie w postaci biegunkowej, a inna w zaparciowej) oraz od indywidualnych reakcji organizmu pacjenta.
Podobnie jak w przypadku wielu innych chorób przewodu pokarmowego, tak i przy IBS obowiązuje zasada regularnego spożywania posiłków. Powinno się jeść je bez pośpiechu. Lepiej jeść częściej, a mniej obficie, niż opierać się na dwóch czy trzech obfitych posiłkach dziennie. Przy postaci zaparciowej IBS często zaleca się włączyć do diety produkty bogate w błonnik, takie jak otręby pszenne, musli, jabłka, banany, cytrusy, porzeczki1,2. Należy obserwować, czy błonnik nie nasila innych dolegliwości (bólów brzucha, wzdęć). Wówczas należy zaprzestać stosowania diety bogatej we frakcję nierozpuszczalną błonnika i spróbować kuracji frakcją rozpuszczalną, obecną np. w nasionach babki płesznik i babki jajowatej. Pomocne w zaparciach jest włączenie do codziennej diety siemienia lnianego oraz suszonych śliwek (50 g na dobę)3.
U chorych cierpiących na biegunki i wzdęcia zaleca się ograniczenie spożywania produktów zbożowych, kofeiny, owoców oraz mleka3.
Dieta FODMAP
Dieta low FODMAP jest najskuteczniejszą jak do tej pory metodą pomocną w leczeniu objawów IBS, zarówno w postaci biegunkowej, jak i zaparciowej. Polega ona na wyeliminowaniu z posiłków na okres 6–8 tygodni produktów zawierających duże ilości FODMAP, czyli fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz alkoholi polihydroksylowych. Po okresie eliminacji do jadłospisu powoli włącza się żywność zawierającą FODMAP.
Dlaczego akurat eliminacja FODMAP? Są to związki łatwo fermentujące, słabo wchłaniane i charakteryzujące się wysokim ciśnieniem osmotycznym. Substancje te są słabo trawione i wchłaniane, przez co trafiają do jelita cienkiego w postaci niezmienionej. Ponieważ wykazują działanie osmotyczne, sprawiają, że w świetle jelita gromadzą się płyny, przyspieszając jednocześnie perystaltykę. Fragmenty jedzenia, które nie zostaną strawione, przedostają się dalej, do jelita grubego, gdzie fermentują. Podczas fermentacji są wytwarzane gazy, takie jak dwutlenek węgla, wodór, metan i siarkowodór. Prowadzi to do zaburzeń wypróżniania, bólu brzucha, wzdęć, bulgotania i przelewania się w jelitach. Do FODMAP należą m.in. fruktoza, laktoza, galaktoza, fruktany czy sztuczne słodziki, takie jak sorbitol, mannitol, maltitol, ksylitol4.
Do produktów o wysokiej zawartości FODMAP należą przykładowo: nasiona roślin strączkowych, wędliny, produkty pszenne, żytnie i jęczmienne, mleko, twarogi, kwaśna śmietana, serek mascarpone, jogurty, kefiry, maślanka, bita śmietana, mleko sojowe, warzywa kapustne i wzdymające, cebula, czosnek, burak, koper włoski, jabłka, gruszki, brzoskwinie, morele, wiśnie, śliwki, awokado, owoce suszone, pistacje, orzechy nerkowca, grzyby, większość słodyczy, miód, syrop z agawy, syrop glukozowo-fruktozowy, gumy do żucia, napoje słodzone.
W diecie dozwolone są natomiast mięso, drób, ryby, jaja, ser żółty, mleko roślinne (poza sojowym), masło, margaryna, tłusta śmietana, produkty bezglutenowe, marchew, ogórek, pomidor, kapusta pekińska, papryka, kukurydza, seler, bakłażan, cukinia, szpinak, sałata, ziemniak, dynia, szczypiorek, rzodkiewka, owoce cytrusowe, jagody (wszystkie: truskawki, maliny itd.), banany, ananasy, kokosy, większość orzechów, ziarna i pestki, oliwki, cukier kryształ, syrop klonowy, stewia.
Podczas stopniowego wracania do zwykłej diety pacjent powinien obserwować, które włączane do jadłospisu produkty są słabo tolerowane przez jego organizm. Później jego dieta może zawierać produkty FODMAP, ale z wyłączeniem tych, które wywołują objawy IBS4.
Inne diety
U niektórych cierpiących na IBS efekty przynosi dieta bezglutenowa, jako że u ok. 30% chorych zaobserwowano nadwrażliwość na gluten[2]. Jeśli IBS przebiega wraz z nadwrażliwością na laktozę, pacjent powinien ograniczyć spożycie produktów mlecznych. Lepiej tolerowane są fermentowane napoje mleczne niż niefermentowane mleko.
Leczenie dietetyczne IBS ma charakter bardzo indywidualny. Wypracowanie własnej diety, z której zostaną wyeliminowane produkty nasilające objawy choroby, wymaga czasu, ale może poskutkować znaczną poprawą jakości życia pacjenta i rzadszymi nawrotami choroby.
Piśmiennictwo:
1. „Zaparcie”, Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.I.1.39.#73769, data dostępu: 5.08.2018.
2. „Zespół jelita drażliwego”, Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.4.14., data dostępu: 5.08.2018.
3. Kopczyńska M., Małecka-Panas E., „Zespół jelita drażliwego”, Esculap.com, https://esculap.com/publication/151873/zesp-jelita-draliwego, data dostępu: 5.08.2018.
4. Wnęk D., „Dieta FODMAP (dieta zalecana w zespole jelita drażliwego)”, Medycyna Praktyczna, https://dieta.mp.pl/diety/diety_w_chorobach/111607,dieta-fodmap-dieta-zalecana-w-zespole-jelita-drazliwego, data dostępu: 5.08.2018.